Dizionario Giuridico    Dizionario Economico    Dizionario di Contabilità e Finanza    Dizionario del Condominio    Dizionario di Diritto Canonico ed Ecclesiastico    Dizionario dell'Unione Europea    Dizionario Storico-Giuridico Romano    Dizionario Storico del Diritto Italiano ed Europeo    Dizionario della Filosofia Politica    Dizionario di Scienze Psicologiche   
Caricamento immagini in corso...
loading
21/3 Schemi & Schede di Istituzioni di Diritto Romano<br><SPAN STYLE='font-size:7pt;' >2018 III, pag. 160 € 10,00</span> 583 Dizionario Giuridico Romano<br><SPAN STYLE='font-size:7pt;' >2017 VI, pag. 560 € 15,00</span> 21 Il nuovo Manuale di Istituzioni di Diritto Romano<br><SPAN STYLE='font-size:7pt;' >2016 VII, pag. 528 € 22,00</span> 17 Il nuovo Manuale di Storia del Diritto Romano (Diritto pubblico romano)<br><SPAN STYLE='font-size:7pt;' >2016 V, pag. 272 € 20,00</span> IP9 Ipercompendio Istituzioni di Diritto Romano<br><SPAN STYLE='font-size:7pt;' >2016 III, pag. 240 € 10,00</span> 21/2 Compendio di Isitituzioni di Diritto Romano<br><SPAN STYLE='font-size:7pt;' >2015 VI, pag. 256 € 18,00</span> 17/4 Compendio di Storia del Diritto Romano<br><SPAN STYLE='font-size:7pt;' >2014 IV, pag. 288 € 17,00</span> 17/2 Prepararsi per l'esame di Storia del Diritto Romano<br><SPAN STYLE='font-size:7pt;' >2009 , pag. 160 € 8,00</span>
Cadùca
Caducorum vindicatio
Caio Gracco Sempronio
Calceus e Caliga
Càlculus Minèrvæ
Calendario romano
Caligola
Callistrato
Calùmnia
Camillo (Marco Furio)
Campo romano
Cánnabae
Canne
Capacità
Capacità di agire
Capacità di esser vocati per testamento
Capacità di fare testamento
Capacità giuridica
Capacità mera
Capacità naturale
Càpio mòrtis causa
Capitàtio plebèia
Capitàtio terrena, humana et animalium
Càpitis deminùtio
Capitone (Caio Ateio)
Cappadocia
Captìvitas
Captìvus
Càput
Caput si iùs non èsset
Caput si quid sacri sancti
Caput tralatìcium de impunitàte
Caracalla
Carcer
Cardi (vel cardini)
Carino
Càritas
Caro
Cartagine
Cascellio A.
Cassia
Cassiani
Cassio Longino
Castra
Castra Prætoria
Castratus
Castrazione (di uomini liberi o schiavi)
Castrènse pecùlium
Casum sèntit dèbitor
Casus fortuìtus
Catilina (Lucio Sergio)
Catone (Marco Porcio)
Catoniàna regula
Causa
Causa Curiàna
Causa donatiònis
Causa dòtis
Causa illecita
Causa liberàlis
Causa mancìpii
Causa petèndi
Causa stipulatiònis
Causam dans
Causam hàbens
Causæ cognìtio
Causæ obligatiònum
Càutio (vel stipulàtio prætoria)
Càutio dàmni infècti
Cautio de dote restituènda
Cautio ex òperis novi nunciatiòne
Cautio fructuària
Cautio iudicàtum sòlvi
Cautio iudìcio sìsti
Càutio Muciàna
Cautio pro expènsis
Cautio quasi ususfructuària
Cautio ratam rem dòminum habitùrum
Cautio rem pupilli sàlvam fòre
Cautio ususfructuària (o fructuaria)
Càveat èmptor
Cavère
Cecilio Africano
Celesiria
Celio
Celio Calvino Balbino
Celio Sabino
Celso P. Giuvenzio (figlio)
Celso P. Giuvenzio (padre)
Censo equestre
Censo senatorio
Censòres
Censura
Centesima rèrum venàlium
Centùmviri
Centuria
Centuriònes
Certa verba
Cèrtus an et quando
Certus an, incèrtus quando
Cervidio Scevola
Cesare (Caio Giulio)
Cesarea (scuola di)
Cèssio bonòrum
Cessio crèditi
Cessio dèbiti
Cèssio in iùre
Cèssio in potentiòrem
Cessio pro solùto
Cessio pro solvèndo
Chirògraphum, chirographa
Cicerone (Marco Tullio)
Cilicia
Cincinnato (Lucio Quinzio)
Circumscrìptio adulescèntium
Cirenaica
Civis-civès
Cìvitas
Civitas Quirìtium, Civitas Romanòrum, Civitàtes
Civitas sine suffragio
Civitatis donatio
Clarissimatus
Clarissimus
Classici
Classicismo giustinianeo
Claudia (gens)
Claudio
Claudio II
Clausula doli
Clausula nova
Clausula stipulatiònis
Cleopatra
Clièntes (clìens)
Clodio
Coàctus
Còdex accèpti et expènsi
Codex Euriciànus
Codex Gai Veronènsis
Còdex Gregoriànus
Codex Hermogeniànus
Codex Iustiniànus
Còdex repetìtæ prælectiònis
Codex Theodosiànus
Codicìlli - Codicillus
Coëmptio
Coëmptio fiduciària
Coëmptio tutèlæ evitàndæ causa
Coërcìtio
Cogitàtio mortalitàtis
Cogitatiònis pœnam nemo patitur
Cognàtio
Cognitio de plano
Cognìtio extra òrdinem
Cògnitor
Cognomen
Coire societatem
Collatino Lucio Tarquinio
Collàtio
Collatio descendèntium
Collatio dotis
Collatio emancipàti
Collatio Lègum Mosaicàrum et Romanàrum
Collàtio lustràlis (o Chrysargyron)
Collègia
Collegia sacerdotalia
Collezione greca delle Novelle
Colònia
Colonia partiària
Còmes et castrènsis sacri palatii
Comes patrimònii
Comes rèrum privatàrum
Còmes sacràrum largitiònum
Comes sacræ vestis
Còmites Augusti
Comites commerciòrum
Comites consistoriàni
Comites largitiònum
Comìtia
Comitia calàta
Comitia centuriàta
Comìtia curiàta
Comìtia tribùta
Commendàtio
Commentàrii ad edìctum prætòrium
Commentarii iùris civilis
Commentarii pontìficum
Commercium
Commìxtio (nummòrum)
Commìxtio sànguinis
Commodàtum
Commodo
Communicàtio rèrum
Commùnio
Communio ìncidens
Compensàtio
Compensàtio lùcri cum damno
Compitalia
Compromìssum
Concèpta verba
Concèptio verbòrum
Concèptus
Concìlia plèbis
Concubinàtus
Concùrsus causàrum
Concùssio
Condemnàtio
Condemnàtio certa
Condemnatio in id quod fàcere pòtest
Condemnatio in ìpsam rem
Condemnatio incerta
Condemnatio pecuniària
Condìcio
Condìcio captatòria
Condicio fàcti
Condicio in civitate
Condicio iùris
Condicio sine qua non
Condìctio
Condictio causa data causa non secùta
Condictio certi
Condìctio cèrtæ crèditæ pecùniæ
Condictio certæ rèi
Condictio ex causa furtìva
Condictio ex lege
Condictio ex mutuo
Condìctio ex pœnitèntia
Condictio generàlis
Condictio incerti
Condìctio indèbiti
Condìctio ob causam datorum
Condictio ob iniùstam causam
Condictio ob tùrpem causam
Condìctio pœnitentiàlis
Condictio sine causa
Condictio triticària
Confarreàtio
Confèssio in iùre
Confùsio
Coniùgium
Consecràtio
Consènsus
Consènsus curatòris
Consensus fàcit nùptias
Consensus in ìdem plàcitum
Consiliàrii prìncipis
Consìlium fràudis
Consilium prìncipis
Consistòrium
Consolidàtio
Consòrtium ad exemplum fràtrum suòrum
Consortium èrcto non cìto
Consortium fratrum suorum
Constitùtio
Constitùtio Antoniniàna de civitàte
Constitutio divi Marci et Veri
Constitutio Nerònis de Latinis
Constitutio Traiani
Constitutiònes prìncipum
Constitutiones sirmondianæ
Constitùtum dèbiti
Constitùtum dèbiti alièni
Constitutum debiti proprii
Constitutum possessòrium
Consuetùdo
Consuetudo revertèndi
Cònsules
Consultatio ante sententiam
Consultatio vèteris cuiùsdam iurisconsùlti
Contemplàtio dòmini
Contiònes
Contra bònos mòres
Contra lègem
Contràctus
Contràctus c.d. mohatræ
Contradìctio
Contràrius consènsus
Contratti innominati
Contratto a favore di terzi
Contratto preliminare
Contrectàtio
Contubèrnium
Contumàcia
Contumelia
Conùbium
Convalida del negozio giuridico
Convèntio
Convèntio in mànum
Conventiònes sine nòmine
Conversione del negozio giuridico
Convìcium
Convìvii adhibìtio
Cooptàtio
Còrpore possidère
Còrpus iùris civìlis
Corrector Italiæ
Correctòres civitatium
Corrùptio servi
Corruptissima Republica, plurimæ leges
Cosa
Costante
Costantino I
Costantino II
Costantinopoli
Costanzo
Costanzo I Cloro
Crasso, Marco Licinio
Creàtio (dei magistrati)
Crèditor
Cremàtio
Crètio
Crìmen (crimina)
Crìmen adultèrii
Crimen àmbitus
Crimen annònæ
Crimen calùmniæ
Crìmen concussiònis
Crimen effractiònis
Crimen expilàtæ hereditàtis
Crìmen falsi
Crimen homicìdii
Crìmen iniùriæ
Crìmen maiestàtis (vel minùtæ maiestatis)
Crimen peculàtus
Crimen plagii (o plàgium)
Crìmen receptatòrum
Crimen repetundàrum (pecùniæ repetùndæ)
Crimen sacrilègii
Crìmen sodaliciòrum
Crimen stellionàtus
Crimen tèrmini mòti
Crimen violàtæ religiònis
Crimen vis
Cristianesimo
Crocifissione
Crùsta làpsa
Cubiculàrii
Cùi pròdest?
Cùius còmmoda, èius et incòmmoda
Cùlpa
Culpa in abstràcto
Culpa in concreto
Culpa in contrahèndo
Cùlpa in educàndo
Culpa in eligèndo
Culpa in vigilàndo
Culpa làta
Culpa làta dolo æquiparàtur
Culpa lèvis
Cùlpa levìssima
Cum taxatiòne
Cùra
Cura (curàtor) debìlium personàrum
Cùra annònæ
Cùra furiòsi
Cura impùberum
Cura ludòrum
Cura minòrum XXV annòrum
Cura mulìerum
Cura pròdigi
Cura ùrbis
Curàtor
Curator ad certam causam
Curàtor adiùnctus
Curator bonòrum
Curàtor civitàtis
Curator locòrum publicòrum iudicandòrum
Curator vèntris
Curia
Curiàles
Cùrio màximus
Cùrsus honòrum
Cùræ tutelari
Custodia



A
B
C
D
E
F
G
N
O
P
Q
R
S
T
H
I
J
K
L
M
U
V
W
X
Y
Z
Consulta gratuitamente i nostri dizionari:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Dizionario Storico-Giuridico Romano
Lex [Legge]

Secondo un’immortale definizione gaiana (Inst. I, 3) “lex est quod populus iùbet atque constìtuit”, cioè “legge è quel che il popolo ordina e stabilisce”.
La legge era una fonte speciale del diritto romano e consisteva in una deliberazione avente contenuto normativo, adottata dal popolo, riunito nei comìtia [vedi], su proposta di un magistrato, e con la conferma del Senato.
Ad essa fu successivamente assimilata ogni deliberazione normativa della plebe [vedi plebiscìtum] su proposta di un tribuno della plebe [vedi tribuni plèbis].
Dal punto di vista formale si distinse tra:
lex rogàta, cioè la legge proposta da un magistrato nei comizi e approvata dal voto di questi;
lex data, la legge emanata in modo unilaterale dal magistrato, senza il concorso cioè del voto di coloro ai quali si riferiva; tra le leges datæ rientravano gli ordinamenti imposti dai magistrati alle colonie, ai municipi, alle province.
Alcuni autori ricordano anche le leges dictæ, regolamenti di carattere amministrativo emanati dall’autorità per disciplinare la riscossione delle imposte o l’esecuzione di grandi imprese.
Il disegno di legge (rogàtio) veniva preventivamente approvato in Senato e successivamente esposto in luogo pubblico per almeno tre settimane (trinùndinum), durante le quali il popolo poteva essere riunito dal magistrato per eventuali discussioni. L’atto della pubblicazione recava il nome di promulgàtio [vedi] e con esso aveva inizio il procedimento legislativo. La promulgatio fissava anche la data di convocazione dei comizi e della votazione.
Alla mezzanotte del giorno fissato (non si potevano scegliere né i giorni giudiziari, né i giorni festivi) il magistrato, tratti gli auspici, convocava il popolo per le votazioni. Il voto poteva essere espresso o con consenso (uti rògas - come tu proponi), o con dissenso (antiqua pròbo - approvo la vecchia disciplina) o con un’astensione (non lìquet - non ci si pronuncia). Terminata la votazione, si procedeva al computo dei voti (diribìtio) e alla comunicazione al popolo dell’esito del voto (renuntiàtio).
La proclamazione del risultato produceva l’effetto della immediata entrata in vigore della legge.
La legge constava di tre parti: la præscrìptio che conteneva le indicazioni formali (nome del magistrato proponente, il giorno e il luogo della votazione, la prima unità comiziale e il primo cittadino votante); la rogàtio, cioè il dispositivo della legge; la sànctio che garantiva l’efficacia della legge sancendo le conseguenze delle violazioni della stessa.
La legge romana aveva efficacia personale, e non già territoriale, in quanto si applicava a tutti i cives ovunque si trovassero ma non si applicava ai non cittadini, anche se residenti in territorio romano.
Le leges si distinguevano, inoltre, secondo una terminologia tardo classica, in:
perfectæ, se sancivano la nullità dell’atto contrario alle loro disposizioni (ad es., era perfecta la lex Vocònia [vedi], che dichiarava nulli i legati fatti per un ammontare maggiore della quota spettante all’erede);
minus quam perfectæ, se non disponevano la nullità dell’atto, ma una pena a carico del trasgressore (ad es., era minus quam perfecta la lex Furia testamentaria [vedi], che imponeva la pena del quadruplo a chi avesse ricevuto un legato superiore a 1.000 assi);
imperfectæ, se nulla disponevano in caso di trasgressione (ad es., era imperfecta la lex Cincia de donis et munèribus [vedi], che vietava senza, tuttavia, sanzionarla, la donazione oltre una certa misura).